Koordynację ruchową opisujemy, jako system sterowania i regulacji ruchami lub jako zespół koordynacyjnych zdolności motorycznych (KZM). Koordynacja ruchowa jest procesem dopasowywania różnych składowych ruchu.
Trenerzy często nie zdają sobie sprawy, jak jest to szerokie zagadnienie, często spłycając go do kilku ćwiczeń na drabince koordynacyjnej. Tym bardziej , że obecnie młodzież nie spędza już tyle czasu na zabawach na zewnątrz, więc jej poziom sprawnościowy i koordynacyjny jest ogólnie bardzo słaby. Jeśli w wieku 11-13 lat nie będziemy pracować nad koordynacją braki w tym zakresie w wieku seniorskim będą nie do nadrobienia i zawodnik nigdy nie będzie miał szansy osiągnięcia poziomu mistrzowskiego.
Planując pracę w jednym ćwiczeniu możemy trenować kilka elementów Koordynacyjnych Zdolności Motorycznych w tym samym czasie, w każdej jednostce treningowej powinny pojawić się akcenty pracy nad KZM. Ćwiczenia i warunki w jakich są wykonywane powinny się zmieniać.
W tym samym czasie możemy kolejny raz zrobić znane ćwiczenie koordynacyjne np. skipping na drabince, które wszyscy zawodnicy znają, a zamiast niego możemy połączyć ćwiczenie na drabince z kilkoma elementami technicznymi wprowadzając utrudnienia jak np. ( wprowadzenie dwóch zawodników odbijających piłkę między drabinką na której inny zawodnik wykonuje ćwiczenie). Przykład takiego ćwiczenia poniżej. Czyli w tym samym czasie zamiast ćwiczenia, które praktycznie nie wpływa na poprawę KZM lub maksymalnie jednego jej elementu, wprowadzamy modyfikacje dzięki którym kształtujemy 5 z 6 składowych KZM doskonaląc jednocześnie elementy techniczne.
KZM dzielimy na:
· Orientacja przestrzenna – zdolność umożliwiająca określenie pozycji ciała oraz jej zmian w trakcie ruchu całego ciała w czasie, przestrzeni, w stosunku do poruszającego się przedmiotu, łącząc w sobie percepcje i działanie motoryczne. W futbolu przejawia się, jako: zajmowanie właściwej pozycji na boisku w stosunku do piłki, partnera i przeciwnika w ataku i obronie
· Dostosowanie motoryczne – przyjęcie i zmiany (dostosowanie, korekta) ruchów lub ich sekwencji (dzięki percepcji lub antycypacji) do zmieniających się warunków zewnętrznych. W futbolu przejawia się, jako: drybling, sprawne łączenie aktów ruchowych w zależności od ruchów piłki, partnera czy przeciwnika.
· Kinestetyczne różnicowanie ruchów – dokładność i ekonomia wykonywanych ruchów „w sam raz” tzw. czucie ruchów czy piłki. Jest to kontrola ułożenia szkieletu (komponent przestrzenny), stanu napięcia mięśni (komponent siłowy) i prędkości ruchów (komponent czasowy). Podstawą zdolności jest precyzyjne postrzeganie siły, czasu i przestrzeni w toku czynności motorycznych. W futbolu przejawia się, jako: dokładne i ekonomiczne wykonywanie podań, strzałów, dryblingu i prowadzenia piłki.
· Zdolność sprzężenia (łączenia) ruchów – organizacja ruchów części ciała prowadząca do integracji przestrzennych, czasowych i dynamicznych parametrów ruchu i podporządkowaniu zadaniu ruchowemu realizowanemu przez ciało. Łączenie różnych ruchów w zsynchronizowane kompozycje.
· Zdolność poczucia równowagi – utrzymanie pozycji ciała oraz zachowanie i odzyskanie tego stanu w czasie czynności ruchowej lub po jej wykonaniu. Dzieli się na statyczną (stały punkt podparcia; praca izometryczna) i dynamiczną (zmiana punktu podparcia; praca izotoniczna). W futbolu przejawia się w grze ciałem, dryblingu czy zwodach.
· Zdolność poczucia rytmu – uchwycenie, odtworzenie i realizowanie zmian ruchu w uporządkowanym, powtarzającym się cyklu. Przejawia się w rytmicznym wykonaniu ruchu w czasie, sile, formie i przestrzeni. Rytm może być zewnętrzny lub wewnętrzny.
· Szybkość reakcji – to szybkość odpowiedzi motorycznej części lub całego ciała na bodźce akustyczne, wizualne, dotykowe. Składa się na nią czas reakcji utajonej i czas ruchu docelowego. Dzieli się na: – Prostą – przewidziany sposób działania na wiadomy sygnał. – Złożona – kombinacje różnych bodźców i różnych sposobów reakcji. W futbolu przejawia się, jako: szybkość reakcji na działania taktyczne, techniczne lub motoryczne przeciwnika, piłki i partnera.
Poziom koordynacji stanowi biologiczne podłoże kształtowania techniki sportowej i przez to rzutuje w decydujący sposób na efektywność (tempo i jakość zdobywania nawyków ruchowych (techniki piłkarskiej).
KZM doskonalimy na wszystkich etapach w postaci ćwiczeń z piłką i bez niej, – W młodszym wieku (do 10 lat) w formie gier i zabaw ruchowych oraz gier uproszczonych. Najefektywniej kształtuje się KZM w wieku 7-14 lat (dynamiczny rozwój układów nerwowego i mięśniowego). Nie są to jednak zamknięte ramy i kształtowanie koordynacji ruchowej można zacząć dużo wcześniej dostosowując ćwiczenia do możliwości podopiecznych.
Przykładowe środki treningowe:
Rozgrzewka z wykorzystaniem drabinek koordynacyjnych, które są ustawione jak na rysunku, ćwiczący wykonują ćwiczenia koordynacyjne bez piłek.
Ćwiczący wykonują skipping nogą bliższą na drabince, jednocześnie wykonując krótkie prowadzenie piłki prostym podbiciem nogi dalszej, w tym czasie dwóch zawodników wykonuje dowolne odbicia piłki po koźle z dwóch stron drabinki, osoby ćwiczące na drabince muszą dostosować pracę do zawodników odbijających piłkę. Po minięciu drabinki zawodnicy wykonują zwód przed tyczką i wracają na miejsce. Pamiętamy o zmianie nogi prowadzącej piłkę i osób odbijających.
Zawodnicy ustawieni jak na rysunku, biali i niebiescy wykonują ćwiczenie koordynacyjne na drabince bez piłki zadane przez trenera, w tym samym czasie żółci i czerwoni startują wykonując jedną nogą skipping na drobince a drugą dalszą od środka placu gry wykonują krótkie prowadzenie prostym podbiciem. Po pokonaniu drabinki niebieski zawodnik i biały wykonuje obiegniecie dalszej tyczki, po którym otrzymuje podanie od zawodnika bliższego tyczki, który ukończył skipping z piłką na drabince, po przyjęciu piłki w pełnym biegu okrąża tyczkę prowadząc piłkę dalszą nogą i zajmuje miejsce na koniec następnego rzędu. Po zagraniu piłki zawodnik żółty i czerwony obiega dalszą tyczkę po czym otrzymuje podanie od dalszego zawodnika z piłką i po okrążeniu tyczki prowadząc piłkę dalszą nogą zajmuje jego miejsce.
Dwóch zawodników startuje w momencie zagrania piłki przez trenera, obiegają dwie najbliższe bramki. Pierwszy ćwiczący, który dobiegnie do piłki atakuje na jedną z kolorowych bramek, kolor bramki określa trener stając przy odpowiednim talerzyku, co ważne często w trakcie pojedynku jeden na jeden zmienia kolor talerzyka.
